Czy łatwo się rozwieść? Nie kochamy się, nie chcemy być razem, ale czy to wystarczy…… Aby Sąd mógł orzec rozwód muszą zaistnieć przesłanki pozytywne rozwodu, a równocześnie nie mogą zaistnieć przesłanki negatywne czyli takie, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu. Tutaj przede wszystkim ma zastosowanie art. 56 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Art. 56 § 1 określa przesłanki pozytywne czyli takie które muszą zaistnieć by rozwód w ogóle mógł zostać orzeczony. Co więcej obie te przesłanki muszą zaistnieć łącznie. Sąd zatem bada czy nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia. Co oznacza i jak udowodnić, że nastąpił trwały rozkład pożycia małżeńskiego? Rozkład pożycia jest trwały jeżeli ustały wszystkie więzi łączące małżonków, zupełny jeżeli więzi te ustały na tyle dawno, że wedle zasad doświadczenia życiowego powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Zachowanie co najmniej jednej z więzi, np. gospodarczej, sprawia, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu. Podobnie istnienie więzi fizycznej, mimo braku więzi duchowej i gospodarczej, świadczy o tym, że rozkład pożycia nie ma charakteru zupełnego, a powództwo rozwodowe powinno zostać oddalone (por. orzeczenie SN z dnia 5 stycznia 1952 r., C 431/51, NP 1953, nr 5, s. 81; orzeczenie SN z dnia 6 października 1951 r., C 188/51, OSN 1952, nr 3, poz. 72). Jedną z podstawowych zasad orzekania jest branie przez sąd pod uwagę stanu faktycznego z chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). A zatem istnienie przesłanki pozytywnej oraz niewystępowanie przesłanek negatywnych ocenia sąd na chwilę orzekania. Jeżeli po wniesieniu pozwu nastąpiło przywrócenie przynajmniej jednej z więzi małżeńskich, sąd powinien pozew rozwodowy oddalić. Procesy rozwodowe często są długotrwałe i inaczej sytuacja może wyglądać w momencie wnoszenia pozwu, a inaczej w chwili orzekania.
Nawet jeżeli sąd ustali zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne, o ile nie zachodzi żadna z negatywnych przesłanek rozwodowych. Zostały one określone w art. 56 § 2 i 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ustawodawca uznał bowiem za niedopuszczalne rozwiązanie małżeństwa:
1) jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych dzieci małżonków, albo
2) jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także
3) jeżeli żąda rozwodu małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Jeśli chodzi o pkt 1 to sąd przy orzekaniu bieże pod uwagę wpływ rozwodu na sytuację ekonomiczną i emocjonalną dzieci. Nie można mówić o naruszeniu przez orzeczenie rozwodu dobra dzieci, jeżeli w rodzinie występują stale awantury rodziców, których skutkiem jest zdemoralizowanie dzieci i zagrożenie dla ich wychowania (por. orzeczenie SN z dnia 16 maja 1952 r., C 1110/51, J. Gudowski, Kodeks…, s. 205).
Jeśli chodzi o przesłankę z pkt 2 to ma ona charakter klauzuli generalnej, celowo zastosowanej przez ustawodawcę aby dać sądom elastyczne narzędzie pozwalające na ochronę innych dóbr, niż dobro małoletnich dzieci, czy względy moralności. Przykładowo należy wskazać iż w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 70/66, LEX nr 657, SN uznał, że orzeczenie rozwodu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się orzeczeniu rozwodu albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, powstałe na tle złego traktowania i złośliwego stosunku współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych. Sąd Najwyższy uznaje np. za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego udzielenie rozwodu, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę (zob. wyrok SN z dnia 25 maja 1998 r., I CKN 704/97, LEX nr 529702).
Jeśli chodzi o przesłankę 3 to za każdym razem w sprawie rozwodowej sąd musi ustalić kwestie winy za rozkład pożycia, albowiem żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia stanowi negatywną przesłankę orzeczenia rozwodu. Są od tej przesłanki dwa wyjątki: zgoda drugiego małżonka oraz uznanie przez sąd, iż odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Tutaj też jest bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego na ten temat.
Te wszystkie przesłanki Sąd musi zbadać zanim przystąpi do orzekania o rozwodzie, a następnie o wiążących się z nim konsekwencjach (np. miejscu zamieszkania dzieci, władzy rodzicielskiej, alimentach na dzieci, sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania).
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostaję do Państwa dyspozycji.
Radca prawny Karolina Niedzielska