Skarga Pauliańska
Skarga paulińska jest taką instytucją prawną, która pozwala na podważenie skuteczności dokonanej czynności czy też zawartej umowy przez wierzyciela, gdy skutkiem tej czynności prawnej jest pokrzywdzenie wierzyciela. Jest to potocznie mówiąc środek na zakwestionowanie „przepisywania” majątku przez dłużnika na osoby trzecie (spokrewnione lub nie) w celu uniknięcia płacenia długów.
Zgodnie z art. 527 § 1 kpc gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Konsekwencją tej sytuacji jest brak możliwości zaspokojenia wierzyciela przez dłużnika w całości lub w części.
Gdy dłużnik dokonał czynności prawnej z osobą będącą w bliskim z nim stosunku (np. rodzina, przyjaciele, konkubent, partner) to istnieje domniemanie, że osoba ta wiedziała iż dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli. Zatem w takiej sytuacji osoba kwestionująca taką czynność prawną/umowę nie musi udowadniać iż druga strona wiedziała o pokrzywdzeniu wierzycieli. Dowód w postępowaniu sądowym ograniczy się wówczas tylko do faktu dokonania czynności/ zawarcia umowy i pokrzywdzenia wierzyciela.
Takie same domniemanie dotyczy sytuacji gdy korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych. Ma to miejsce w sytuacji gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą innemu przedsiębiorcy z którym współpracuje przekaże jakiś składnik swojego majątku na skutek czego pokrzywdzi wierzyciela lub wierzycieli.
W przypadku czynności prawnych bezpłatnych np. darowizna wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Można dokonać podważenia w trybie skargi paulińskiej także umowy zawartej w formie aktu notarialnego np. sprzedaż własności nieruchomości, odrębnej własności lokalu w sytuacji gdy wyzbycie się tego majątku spowodowało iż dłużnik nie jest wstanie się wywiązać z zobowiązania względem swojego wierzyciela.
Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy), o której mowa w art. 527 k.c., nie powstaje z mocy samego prawa ani wskutek złożenia stosownego oświadczenia woli przez osobę uprawnioną. Wymaga ona stwierdzenia w orzeczeniu sądowym, wydanym w trybie procesowym na skutek wniesienia powództwa. W rezultacie takiego orzeczenia, które ma charakter konstytutywny zaskarżona umowa w stosunku do osoby trzeciej, która wystąpiła o uznanie jej za bezskuteczną, traktowana jest tak, jakby w ogóle nie była zawarta. Wyrok uznający na podstawie art. 527 k.c. bezskuteczność określonej czynności prawnej przenoszącej przedmiot lub prawo z majątku dłużnika do majątku osoby trzeciej nie powoduje ich powrotu do majątku dłużnika, lecz daje wierzycielowi prawo zaspokojenia się z tego przedmiotu lub prawa, pozostających w majątku osoby trzeciej, przed jej wierzycielami. Wierzyciel może prowadzić egzekucję z tego przedmiotu lub prawa na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi, bez konieczności uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko osobie trzeciej (postanowienie SN z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 375/10, LEX nr 786396; por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 7 października 2011 r., II CSK 3/11, LEX nr 1043997). Zatem w takiej sytuacji właściciel rzeczy nie będący dłużnikiem musi znosić egzekucję z rzeczy nie będąc samemu dłużnikiem. Wskutek takiej skargi plan pokrzywdzenia wierzyciela nie dojdzie do skutku.